O projekcie
Z programu LIFE Unii Europejskiej finansowane są innowacyjne projekty w zakresie ochrony środowiska w Europie, a projekty zintegrowane wspierają realizację strategii poprawy jakości środowiska na dużym obszarze.
Projekt zintegrowany LIFE koordynowany przez Województwo Małopolskie ma na celu przyspieszenie poprawy jakości powietrza. Realizuje działania zaplanowane w Programie ochrony powietrza. Realizowany jest w okresie od października 2015 r. do końca 2025 r.
Główne działania
sieć ekodoradców
którzy wspierają wdrażanie działań antysmogowych w gminach
doradztwo dla mieszkańców
w zakresie efektywnych sposobów ogrzewania i źródeł finansowania
centrum kompetencji
obejmujące szkolenia, warsztaty, studia podyplomowe i bazę wiedzy dla samorządów
kampanie edukacyjne
w celu zwiększenia świadomości ekologicznej mieszkańców i informujące o koniecznych działaniach
modelowanie zanieczyszczeń
z transportu dla Krakowa oraz międzyregionalne dla Małopolski, Śląska, Czech i Słowacji
wymiana doświadczeń
i dobrych praktyk z innymi projektami i regionami w Europie
Partnerzy
Projekt angażuje łącznie 69 partnerów, w tym Województwo Małopolskie (koordynator projektu), 62 gminy z Małopolski, Województwo Śląskie, Krakowski Alarm Smogowy (organizacja pozarządowa), Krajowa Agencja Poszanowania Energii oraz partnerów zagranicznych: Instytut VITO z Belgii, Czeskie Ministerstwo Środowiska i Słowacki Instytut Hydrometeorologiczny.
Finansowanie
Budżet projektu to około 17 mln euro (70 mln zł) i został dofinansowany ze środków programu LIFE Unii Europejskiej, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie.
Efekty projektu
Działania podjęte w Małopolsce w latach 2015-2022 przede wszystkim przyczyniły się do ograniczenia emisji zanieczyszczeń oraz poprawy jakości powietrza.
Poprawa jakości powietrza w Krakowie i Małopolsce jest szczególnie widoczna w okresie grzewczym od października do marca. Średnie stężenie pyłu PM10 między sezonem zimowym 2014-2015 a sezonem 2022-2023 spadło w Małopolsce o 44%, natomiast w Krakowie aż o 53%.
W trakcie realizacji projektu LIFE znacznie wzrosła świadomość mieszkańców Małopolski w zakresie ochrony powietrza. Badania opinii publicznej wykonane w 2016 i w 2018 roku wykazały, że świadomość istnienia problemu smogu w mniejszych miastach Małopolski wzrosła z 36 do 60 proc. Aż 85 proc. respondentów dostrzega potrzebę pomocy świadczonej przez ekodoradców.
Partnerzy projektu LIFE IP Małopolska pozyskali dodatkowe dofinansowanie na działania inwestycyjne związane z poprawą ochrony powietrza. Całkowita wartość uzyskanego dofinansowania to ponad 1 mld euro, z czego 83,5 mln euro z przeznaczeniem na wymianę starych kotłów, 231 mln euro na termomodernizację budynków, 163 mln euro na odnawialne źródła energii, 510 mln euro na transport niskoemisyjny, 1,6 mln euro na budowę obiektów Park&Ride oraz 377 tys. euro na działania edukacyjne w zakresie ochrony powietrza.
Działania antysmogowe
Jednym z najważniejszych działań w celu wdrożenia Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego było przyjęcie tzw. uchwał antysmogowych, które zobowiązują mieszkańców do wymiany starych kotłów węglowych.
Uchwała antysmogowa dla Krakowa wprowadzająca całkowity zakaz stosowania paliw stałych została przyjęta w styczniu 2016 roku i weszła w życie 1 września 2019 roku. Uchwała antysmogowa dla Małopolski została przyjęta w styczniu 2017 roku. Podobne rozwiązania zostały przyjęte w województwie śląskim (partner projektu LIFE) oraz większości pozostałych regionów w Polsce. Obecnie już w 14 na 16 województw w Polsce funkcjonują uchwały antysmogowe.
Od 2015 do 2021 roku w Małopolsce wymienionych zostało ponad 76 tys. starych kotłów węglowych. Dzięki temu zmniejszyła się emisja do powietrza pyłu PM10 o 2,9 tys. ton, pyłu PM2.5 o 2,7 tys. ton i benzo(a)pirenu o 1,2 t. Regularnie przeprowadzane są również kontrole spalania odpadów oraz przestrzegania wymagań uchwał antysmogowych. Tylko w 2021 roku w Małopolsce przeprowadzono ponad 26 tys. kontroli, z czego w 1 070 przypadkach stwierdzono spalanie odpadów i pobrano ponad 759 próbek popiołu do badań.
Sieć Ekodoradców w gminach
W ramach projektu LIFE w 62 gminach w Małopolsce powstała sieć Ekodoradców, których zadaniem jest wsparcie mieszkańców i władz gmin we wdrażaniu działań antysmogowych:
- Udzielają pomocy mieszkańcom w przygotowaniu wniosków o dofinansowanie, wyborze źródeł ogrzewania i przestrzegania przepisów uchwał antysmogowych.
- Organizują spotkania z mieszkańcami oraz z lokalnymi liderami (lekarzami, księżmi, sołtysami, strażakami).
- Organizują spotkania i konkursy w szkołach i przedszkolach.
- Realizują lokalne działania edukacyjne. Wykorzystują materiały informacyjne, ulotki, broszury i plakaty związane z tematyką ochrony powietrza. Przygotowują artykuły w prasie i publikacje w internecie. Biorą udział w audycjach radiowych i telewizyjnych.
- Prowadzą badania budynków kamerą termowizyjną oraz kontrole palenisk.
- Przygotowują wnioski o dofinansowanie dla gminy na działania inwestycyjne związane z ochroną powietrza.
Gminy, w których zatrudnieni są Ekodoradcy osiągają lepsze efekty w zakresie wymiany kotłów niż pozostałe. Średnia liczba wymienionych kotłów w gminach będących partnerami projektu LIFE jest 3‑krotnie wyższa niż średnia dla pozostałych gmin.
Efekty pracy Ekodoradców
Efekty pracy ekodoradców w okresie: październik 2016 – czerwiec 2023
Wsparcie działań na poziomie regionalnym i lokalnym
W ramach projektu zorganizowane zostały studnia podyplomowe, szkolenia i warsztaty dla pracowników gmin, którzy odpowiadają za realizację Programu ochrony powietrza:
- Dwie edycje studiów podyplomowych na Akademii Górniczo-Hutniczej dla łącznie 116 ekodoradców i pracowników gmin w zakresie ochrony powietrza i energetyki.
- Warsztaty w zakresie przeprowadzania kontroli palenisk domowych dla ponad 1000 pracowników gmin, straży miejskich i policji oraz prowadzenia inwentaryzacji ogrzewania budynków.
- Szkolenia z dostępnych programów dofinansowania do wymiany palenisk, termomodernizacji budynków i instalacji OZE.
