Program ochrony powietrza

Jakość powietrza w Małopolsce

Na przekroczenia dopuszczalnego stężenia średniorocznego pyłu PM10 (40 µg/m³) narażonych jest około 800 tys. mieszkańców Małopolski (23,5% populacji). Natomiast na przekroczenie wartości średniodobowej pyłu PM10 50 µg/m³ przez więcej niż 35 dni w roku narażonych jest ponad 54% mieszkańców Małopolski.

Stężenia średnioroczne benzo(a)pirenu we wszystkich 182 gminach województwa przekraczają poziom docelowy 1 ng/m³. Obszar przekroczeń pokrywa 98% powierzchni województwa.

Lokalne źródła ogrzewania odpowiadają średnio za około 33% wysokości stężenia średniorocznego pyłu PM10 i 85% stężenia benzo(a)pirenu. Transport najistotniej oddziałuje w miastach, gdzie odpowiada za 20-35% wysokości stężenia średniorocznego pyłu PM10. Natomiast udział źródeł transportowych w stężeniach dwutlenku azotu sięga nawet 67-75% na stacjach komunikacyjnych.

Całkowita wartość ponoszonych kosztów zewnętrznych, jakie wynikają z obecnego poziomu emisji zanieczyszczeń w Małopolsce może sięgać 6,7 mld zł rocznie. Są to między innymi zwiększona śmiertelność, wizyty szpitalne, interwencje pogotowia ratunkowego, nieobecność w pracy czy w szkole oraz koszty leczenia chorób układu oddechowego i krwionośnego.

Działania naprawcze

Program ochrony powietrza wprowadza działania naprawcze, służące szybszej poprawie jakości powietrza w Małopolsce.

Regulacje dotyczące paliw stałych

Finansowanie kotłów na paliwa stałe ze środków publicznych, w tym programu Czyste Powietrze, w Małopolsce będzie mogło obejmować:

• od 1 stycznia 2021 r. wyłącznie kotły na biomasę (z wyłączeniem projektów w trakcie realizacji),
• od 1 stycznia 2023 r. wyłącznie kotły na biomasę o emisji pyłu do 20 mg/m³ (przy 10% O₂).

Poza Krakowem pozostanie możliwość instalacji ze środków własnych i eksploatacji kotłów na węgiel, drewno i biomasę oraz kominków i ogrzewaczy zgodnych z obowiązującą uchwałą antysmogową dla Małopolski (standard ekoprojektu).

Dla zainteresowanych gmin będą mogły być wprowadzane dodatkowe ograniczenia w zakresie eksploatacji instalacji na paliwa stałe w formie uchwał antysmogowych. Wypracowane zostaną jednak jednolite zasady wprowadzania takich regulacji.

Zadania gmin

Program ochrony powietrza dla Małopolski zakłada szereg zadań dla samorządów gminnych, m.in.:

• utworzenie i utrzymanie punktów obsługi programu Czyste Powietrze,
• zatrudnienie ekodoradcy w każdej gminie, którego zadaniem będzie doradztwo dla mieszkańców, prowadzenie edukacji ekologicznej oraz obsługa programu Czyste Powietrze,
• prowadzenie akcji informacyjnych o wymaganiach uchwały antysmogowej z dotarciem do każdego punktu adresowego w gminie opalanego węglem lub drewnem oraz obowiązek zamieszczenia na stronie internetowej gminy informacji o jakości powietrza i możliwości zgłoszenia ekointerwencji,
• inwentaryzacja co najmniej 70% budynków w gminie do końca 2021 roku, w tym co najmniej 90% do 30 czerwca 2022 roku. Współpraca gmin z kominiarzami i nadzorem budowlanym przy inwentaryzacji do krajowej bazy CEEB. Przekazywanie co pół roku informacji o postępie wymiany kotłów i inwentaryzacji w gminie,
• kontrole interwencyjne palenisk w ciągu 12 godzin od zgłoszenia. Możliwe będzie prowadzenie kontroli przez straże gminne bądź międzygminne, pracowników urzędu lub przy współpracy z Policją. W przypadku co najmniej 10% prowadzonych kontroli interwencyjnych w skali roku konieczne będzie pobranie próbki popiołu z paleniska,
• analiza skali ubóstwa energetycznego, potrzeb w zakresie termomodernizacji i wymiany ogrzewania u tych osób oraz wsparcie dla osób dotkniętych ubóstwem energetycznym i rekomendowane wprowadzenie programów osłonowych dla najuboższych,
• identyfikacja, w ramach aktualizacji studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, potencjalnych obszarów, które ze względów technicznych i prawnych mogą być przeznaczone pod instalacje OZE o mocy powyżej 100 kW wytwarzające energię elektryczną,
• zapewnienie przez jednostki samorządu wykorzystania w budynkach użyteczności publicznej energii elektrycznej pochodzącej z OZE. Od 2023 roku co najmniej 50%, a od 2025 roku 100% zużywanej przez nie energii elektrycznej w ciągu roku będzie pochodziło z OZE,
• rekomendacja przeznaczenia co najmniej 1% dochodów własnych gminy (bez uwzględniania subwencji i dotacji) na finansowanie: realizacji programów dotacyjnych i osłonowych, prowadzenia kontroli, zatrudnienia ekodoradców, realizacji programów rządowych, termomodernizację budynków użyteczności publicznej, inwentaryzację źródeł ogrzewania budynków oraz akcji edukacyjnych w zakresie ochrony powietrza,
• osiągnięcie poprzez prowadzone działania liczby urządzeń grzewczych niespełniających wymagań uchwały antysmogowej (dla Małopolski), która nie przekroczy od 1 stycznia 2023 roku 15%, a od 1 stycznia 2027 roku 3% wszystkich zainstalowanych urządzeń grzewczych w gminie.

W przypadku zatrudnienia ekodoradców oraz doposażenia straży międzygminnych planowane jest wsparcie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego 2021-2027.

Zadania powiatów

• zatrudnienie ekodoradcy ds. klimatu, którego zadaniem będzie między innymi koordynacja działań gmin w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii i budownictwa energooszczędnego,
• prowadzenie akcji informacyjnych o wymaganiach uchwały antysmogowej wśród przedsiębiorców i w ramach wydawania pozwoleń na budowę,
• obowiązek zamieszczenia na stronie internetowej powiatu informacji o jakości powietrza i możliwości zgłoszenia ekointerwencji,
• prowadzenie kontroli stacji diagnostycznych pojazdów co najmniej raz w roku oraz inicjowanie we współpracy z policją co najmniej 4 rocznie akcji weryfikacji pojazdów poruszających się po drogach,
• prowadzenie kontroli interwencyjnych u podmiotów prowadzących działalność gospodarczą zgodnie z kompetencjami ustawowymi,
• wprowadzanie danych o rocznych emisjach zanieczyszczeń do powietrza w wydawanych pozwoleniach do bazy udostępnionej przez Urząd Marszałkowski,
• rekomendacja przeznaczenia co najmniej 0,5% dochodów własnych powiatu na działania związane z ochroną powietrza.

Zadania Województwa

• wsparcie jednostek samorządu w realizacji działań:
  • administracja aplikacji Ekointerwencja i Bazy inwentaryzacji ogrzewania budynków w Małopolsce,
  • przygotowanie wytycznych do opracowania analizy skali ubóstwa energetycznego w gminie oraz procedury kontroli palenisk,
  • organizacja szkoleń dla pracowników samorządów,
  • opracowywanie i udostępnianie materiałów informacyjnych i edukacyjnych,
• koordynowanie procesu transformacji energetycznej i wykorzystania środków Funduszu Sprawiedliwej Transformacji,
• koordynowanie i monitorowanie wdrażania Programu i uchwały antysmogowej:
  • przygotowywanie rocznego podsumowania realizacji POP,
  • opracowanie analiz związanych z wdrożeniem uchwały antysmogowej w Małopolsce,
  • prowadzenie każdego roku regionalnej kampanii związanej z ochroną powietrza i klimatu,
  • opracowanie mapy potencjału OZE dla województwa,
  • zlecenie analizy możliwości wprowadzenia zakazu spalania paliw stałych w uzdrowiskach,
• opracowanie zasad wprowadzania tzw. uchwał antysmogowych (na podstawie art. 96 Poś) w gminach oraz przyjmowanie uchwał na wniosek gmin,
• współpraca z Narodowym i Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przy wdrażaniu dostępnych programów dotacyjnych,
• przygotowanie wytycznych dotyczących działań ograniczających emisję z zakładów przemysłowych w przypadku wprowadzenia 3 stopnia zagrożenia,
• rekomendacja przeznaczenia co najmniej 0,5% dochodów własnych województwa na działania związane z ochroną powietrza i klimatu.

Ograniczenie emisji z transportu

W ramach działań naprawczych brany jest pod uwagę także ważny aspekt w kontekście zanieczyszczenia powietrza – transport. Działania obejmują:

• utworzenie w Krakowie strefy czystego transportu w oparciu o normy emisji Euro. Rekomendowane jest, by w wersji pilotażowej strefa została wyznaczona wewnątrz II obwodnicy, a w wersji docelowej objęła obszar wewnątrz IV obwodnicy. Warunki wjazdu do strefy powinny zostać określone w planie wdrożenia przygotowanym przez Urząd Miasta Krakowa. Dla realizacji tego działania wymagane są zmiany w przepisach na poziomie krajowym,
• wdrożenie w Krakowie stref Tempo-30 na wyznaczonych obszarach wewnątrz III obwodnicy miasta,
• uruchomienie przez miasto Kraków systemu monitorowania emisji z transportu obejmującego bieżące informacje charakteryzujące ruch w mieście,
• opracowanie i przyjęcie w miastach na prawach powiatu planów zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP) według wytycznych KE,
• prowadzenie przez Województwo działań, które przyspieszą wprowadzenie przepisów krajowych, pozwalających na wdrożenie stref czystego transportu w oparciu o normy emisji Euro.

Ograniczenie emisji przemysłowych

Działania mające ograniczyć negatywny wpływ przemysłu na zanieczyszczenie powietrza to między innymi:

• stosowanie najlepszych dostępnych technologii (BAT) w dużych zakładach,
• przeprowadzanie regularnych kontroli przestrzegania przepisów prawnych i zapisów pozwoleń w zakładach przemysłowych,
• stworzenie wojewódzkiej bazy danych o emisjach przemysłowych,
• publiczne informowanie o awariach i zdarzeniach powodujących zwiększoną emisję zanieczyszczeń do powietrza,
• informowanie gmin o postępowaniach w sprawie wydania decyzji dla zakładów przez właściwe organy.

Plan działań krótkoterminowych

Działania krótkoterminowe wdrażane są w sytuacjach ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego, informowania lub dopuszczalnego zanieczyszczeń w powietrzu. Ustalone zostały 3 stopnie zagrożenia zanieczyszczeniem powietrza:

1 stopień zagrożenia (kod żółty)

Wdrażany, gdy średnie stężenie pyłu PM10 z ostatnich 12 godzin przekroczy 80 µg/m³. Działania krótkoterminowe obejmują:

• prowadzenie prewencyjnych kontroli spalania odpadów,
• ograniczenie eksploatacji kominków, jeżeli nie stanowią one jedynego źródła ogrzewania.

2 stopień zagrożenia (kod pomarańczowy)

Wdrażany w sytuacji ryzyka przekroczenia poziomu informowania (100 µg/m³). Działania krótkoterminowe obejmują:

• prowadzenie prewencyjnych kontroli spalania odpadów,
• ograniczenie aktywności na zewnątrz dzieci i młodzieży w placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wychowawczych,
• ograniczenie stosowania dmuchaw do liści,
• ograniczenie eksploatacji kominków, jeżeli nie stanowią one jedynego źródła ogrzewania.

3 stopień zagrożenia (kod czerwony)

Wdrażany w sytuacji ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego (150 µg/m³). Działania krótkoterminowe obejmują:

• prowadzenie prewencyjnych kontroli spalania odpadów,
• ograniczenie aktywności na zewnątrz dzieci i młodzieży w placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wychowawczych,
• ograniczenie stosowania dmuchaw do liści,
• ograniczenie eksploatacji kominków, jeżeli nie stanowią one jedynego źródła ogrzewania,
• ograniczenie eksploatacji urządzeń grzewczych na paliwa stałe, w przypadku możliwości stosowania alternatywnego ogrzewania,
• ograniczenia prac budowlanych związanych z emisją pyłu,
• ograniczenia dla zakładów przemysłowych odwołujące się do pozwoleń emisyjnych,
• rekomendowane wprowadzenie bezpłatnej komunikacji publicznej oraz ograniczenie wjazdu pojazdów ciężarowych do centrum Krakowa, Tarnowa i Nowego Sącza.

Planowane efekty Programu

Przewidywanym efektem realizacji działań Programu ochrony powietrza jest osiągnięcie w Małopolsce dopuszczalnych poziomów stężeń pyłu PM10 i pyłu PM2,5 do roku 2023 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu i dopuszczalnego dwutlenku azotu do roku 2026.

Aktualizacja Programu

Zadanie Aktualizacja Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego (I etap) realizowane jest przy udziale finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. Koszt kwalifikowany zadania wynosi 487 450,00 zł w tym ze środków WFOŚiGW 341 215,00 zł.
Zadanie objęte patronatem Prezesa Zarządu WFOŚiGW.

www.wfos.krakow.pl

Treść Programu