Efekty projektu LIFE-IP MALOPOLSKA

Działania antysmogowe

Jednym z najważniejszych działań w celu wdrożenia Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego było przyjęcie tzw. uchwał antysmogowych, które zobowiązują mieszkańców do wymiany starych kotłów węglowych.

Uchwała antysmogowa dla Krakowa wprowadzająca całkowity zakaz stosowania paliw stałych została przyjęta w styczniu 2016 roku i weszła w życie 1 września 2019 roku. Uchwała antysmogowa dla Małopolski została przyjęta w styczniu 2017 roku. Podobne rozwiązania zostały przyjęte w województwie śląskim (partner projektu LIFE) oraz większości pozostałych regionów w Polsce. Obecnie już w 14 na 16 województw w Polsce funkcjonują uchwały antysmogowe.

Od 2015 do 2021 roku w Małopolsce wymienionych zostało ponad 76 tys. starych kotłów węglowych. Regularnie przeprowadzane są również kontrole spalania odpadów oraz przestrzegania wymagań uchwał antysmogowych. Tylko w 2021 roku w Małopolsce przeprowadzono ponad 26 tys. kontroli, z czego w 1 070 przypadkach stwierdzono spalanie odpadów i pobrano ponad 759 próbek popiołu do badań.

Sieć Ekodoradców w gminach

W ramach projektu LIFE w 62 gminach w Małopolsce powstała sieć Ekodoradców, których zadaniem jest wsparcie mieszkańców i władz gmin we wdrażaniu działań antysmogowych:

• Udzielają pomocy mieszkańcom w przygotowaniu wniosków o dofinansowanie, wyborze źródeł ogrzewania i przestrzegania przepisów uchwał antysmogowych.
• Organizują spotkania z mieszkańcami oraz z lokalnymi liderami (lekarzami, księżmi, sołtysami, strażakami).
• Organizują spotkania i konkursy w szkołach i przedszkolach.
• Realizują lokalne działania edukacyjne. Wykorzystują materiały informacyjne, ulotki, broszury i plakaty związane z tematyką ochrony powietrza. Przygotowują artykuły w prasie i publikacje w internecie. Biorą udział w audycjach radiowych i telewizyjnych.
• Prowadzą badania budynków kamerą termowizyjną oraz kontrole palenisk.
• Przygotowują wnioski o dofinansowanie dla gminy na działania inwestycyjne związane z ochroną powietrza.

Gminy, w których zatrudnieni są Ekodoradcy osiągają lepsze efekty w zakresie wymiany kotłów niż pozostałe. Średnia liczba wymienionych kotłów w gminach będących partnerami projektu LIFE jest 3‑krotnie wyższa niż średnia dla pozostałych gmin.

Efekty pracy Ekodoradców

Efekty pracy ekodoradców w okresie: październik 2016 – grudzień 2023

Wsparcie działań na poziomie regionalnym i lokalnym

W ramach projektu zorganizowane zostały studnia podyplomowe, szkolenia i warsztaty dla pracowników gmin, którzy odpowiadają za realizację Programu ochrony powietrza:

• Dwie edycje studiów podyplomowych na Akademii Górniczo-Hutniczej dla łącznie 116 ekodoradców i pracowników gmin w zakresie ochrony powietrza i energetyki.
• Warsztaty w zakresie przeprowadzania kontroli palenisk domowych dla ponad 1000 pracowników gmin, straży miejskich i policji oraz prowadzenia inwentaryzacji ogrzewania budynków.
• Szkolenia z dostępnych programów dofinansowania do wymiany palenisk, termomodernizacji budynków i instalacji OZE.

Na poziomie regionalnym powstały narzędzia wspomagające działania gmin oraz mieszkańców na rzecz czystego powietrza:

• Lista niskoemisyjnych urządzeń grzewczych na paliwa stałe spełniających wymagania ekoprojektu, na doświadczeniach której powstała krajowa lista ZUM.
• Wojewódzka baza inwentaryzacji źródeł ogrzewania budynków, która była inspiracją do przygotowania Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków.
• Aplikacja Ekointerwencja ułatwiająca zgłaszanie przypadków spalania śmieci i innych naruszeń przepisów środowiskowych.
• Strona internetowa https://powietrze.malopolska.pl zawierająca między innymi bazę wiedzy o efektywności energetycznej i odnawialnych źródłach energii, kalkulator emisji i kosztów ogrzewania dla różnych technologii oraz komunikaty o wprowadzanych stopniach zagrożenia zanieczyszczeniem powietrza.
• Poradnik i film instruktażowy dotyczące przeprowadzania kontroli w zakresie spalania odpadów i przestrzegania wymagań uchwały antysmogowej.
• Wytyczne do określenia wymogów technicznych i eksploatacyjnych dla instalacji OZE.
• Badania struktury floty pojazdów w Krakowie w 36 punktach pomiarowych umożliwiające określenie udziału poszczególnych rodzajów pojazdów w ogólnej flocie z podziałem na rodzaj silnika i posiadaną normę Euro.
• Scenariusze wprowadzenia na obszarze województwa śląskiego ograniczeń w zakresie eksploatacji instalacji spalania paliw stałych oraz metodyka przeprowadzenia inwentaryzacji emisji zanieczyszczeń dla obszaru województwa śląskiego.

Prowadzone były liczne antysmogowe kampanie informacyjne i edukacyjne:

• Kampanie społeczne „Dymem z pieca zabijasz” oraz „W twoim domu mieszka złodziej” z wykorzystaniem billboardów, spotów wideo i radiowych oraz informacji prasowych i dystrybucją materiałów edukacyjnych na poziomie lokalnym.
• Akcje edukacyjne w przedszkolach połączone z dystrybucją 1800 oczyszczaczy powietrza do wszystkich przedszkoli i szpitali wojewódzkich z oddziałami dziecięcymi w Małopolsce.
• Lekcje zdalne dla szkół średnich o zanieczyszczeniu powietrza, zmianach klimatu, efektywności energetycznej i odnawialnych źródłach energii z wykorzystaniem Małopolskiej Chmury Edukacyjnej.
• Konkurs grantowy „Nasze Powietrze” dla organizacji pozarządowych ukierunkowany jest na edukację oraz aktywizację społeczności lokal­nych.

Współpraca międzynarodowa i dzielenie się dobrymi praktykami

Realizacja projektu LIFE IP Małopolska została wskazana jako dobra praktyka wdrażania polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej w oficjalnym Komunikacie Komisji Europejskiej pn „Przegląd wdrażania polityki ochrony środowiska z 2019 r.: Europa, która chroni swoich obywateli i przyczynia się do poprawy jakości ich życia”.

Projekt był również promowany w ramach kampanii InvestEU w 2017 roku przedstawiającej przykłady projektów realizowanych ze środków unijnych, które przyniosły pozytywny wpływ na otoczenie.

W ramach projektu organizowane są międzynarodowe konferencje i warsztaty w celu wymiany doświadczeń z innymi projektami – w 2017 roku w Krakowie odbył się Global Clean Air Summit, natomiast w 2020 w Wieliczce warsztaty europejskich projektów LIFE w zakresie ochrony powietrza.

Doświadczenia projektu prezentowane były również na międzynarodowych wydarzeniach, między innymi podczas: Szczytu Klimatycznego COP23 (Bonn, 2017), Clean Air Forum (Paryż, 2017 oraz Bratysława, 2019), sesji Grupy Roboczej ds. Strategii i Przeglądu ONZ (Genewa, 2018), konferencji SOFAIR Air Quality (Sofia, 2019) i Saltsjobaden (Götheborg, 2018).

Założenia i doświadczenia projektu LIFE Małopolska zostały wykorzystane w innych projektach zintegrowanych LIFE w zakresie ochrony powietrza. Bliźniacze projekty zostały uruchomione na Węgrzech, w Bułgarii oraz na Słowacji.

Osiągnięte efekty

Partnerzy projektu LIFE IP Małopolska pozyskali dodatkowe dofinansowanie na działania inwestycyjne związane z poprawą ochrony powietrza. Całkowita wartość uzyskanego dofinansowania to ponad 1 mld euro, z czego 83,5 mln euro z przeznaczeniem na wymianę starych kotłów, 231 mln euro na termomodernizację budynków, 163 mln euro na odnawialne źródła energii, 510 mln euro na transport niskoemisyjny, 1,6 mln euro na budowę obiektów Park&Ride oraz 377 tys. euro na działania edukacyjne w zakresie ochrony powietrza.

W trakcie realizacji projektu LIFE znacznie wzrosła świadomość mieszkańców Małopolski w zakresie ochrony powietrza. Badania opinii publicznej wykonane w 2016 i w 2018 roku wykazały, że świadomość istnienia problemu smogu w mniejszych miastach Małopolski wzrosła z 36 do 60 proc. Aż 85 proc. respondentów dostrzega potrzebę pomocy świadczonej przez ekodoradców.

Działania podjęte w Małopolsce w latach 2015-2021 umożliwiły ograniczenie emisji pyłu PM10 o 3,7 tys. ton, pyłu PM2.5 o 3,5 tys. ton i benzo(a)pirenu o 1,4 t.

Poprawa jakości powietrza w Krakowie i Małopolsce jest szczególnie widoczna w okresie grzewczym od października do marca. Średnie stężenie pyłu PM10 między sezonem zimowym 2014-2015 a sezonem 2020-2022 spadło w Małopolsce o 44%, natomiast w Krakowie aż o 53%.